Welke ethische dilemma’s komen onze behandelaren tegen in hun dagelijks werk? Aan de hand van praktijk voorbeelden neemt Marieke van Ittersum, GZ-psycholoog, je in deze blog mee met het ethische dilemma of een cliënt onder bepaalde omstandigheden voorrang mag krijgen op de wachtlijst ?

Wat is een ethisch dilemma?

Een ethisch dilemma is een conflict van waarden. Je wilt de ene waarde nastreven, maar merkt op dat je hiermee een andere waarde tekort doet.  Behandelaren voelen zich verantwoordelijk om goede zorg te leveren. Zonder hierbij onderscheid te maken tussen cliënten. Er wordt in de hulpverlening veel belang gehecht aan de waarden verantwoordelijkheid,  betrokkenheid, deskundigheid en gelijkheid. Deze waarden vloeien voort uit de volgende vier (medisch) ethische principes (Beauchamp & Childers 1979):

• Respect voor autonomie; de wens van cliënt zoveel mogelijk respecteren;
• Niet schaden; mensen geen schade toebrengen;
• Weldoen: zo veel mogelijk het welzijn van mensen bevorderen, inclusief hun leven beschermen;
• Rechtvaardigheid; de ene persoon niet anders (minder of beter) behandelen, dan de andere persoon met dezelfde behoefte.

Een ethisch dilemma wordt meestal in een vraagvorm geformuleerd. Het gaat er vervolgens niet om om deze vraag te beantwoorden, maar om je bewust te worden van het dilemma in kwestie.

Wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg

Ondanks (of door) het politieke beleid, alle aandacht hiervoor binnen de bedrijfsvoering van de GGZ en het harde werk van de hulpverleners, bestaan ze nog steeds, wachtlijsten in de zorg. Een persoon heeft psychische klachten en heeft hulp nodig en wil dit het liefst zo snel mogelijk. Toch is het in de praktijk zo dat mensen voor sommige soorten hulpverlening maanden moeten wachten. Ook in de Specialistische-GGZ zijn de wachtlijsten erg lang. Met name als het gaat om behandeling voor persoonlijkheidsproblematiek en autisme.

Toenemende klachten

Nu komt het in de praktijk voor dat de klachten van een persoon toenemen gedurende de periode dat zij op de wachtlijst staat. Soms zelfs dusdanig, dat iemand in crisis raakt en (terecht) een beroep doet op de instelling waarbij hij is aangemeld voor behandeling. Moet deze persoon voorrang krijgen op de wachtlijst om nog verdere verslechtering te voorkomen? Of wijzen we deze persoon juist af omdat acute crisis een contra indicatie is voor veel ambulante vormen van behandeling ?

Waar trek je de grens?

De waarde verantwoordelijkheid wordt hier heel sterk aangesproken. Een hulpverlener voelt zich verantwoordelijk om een cliënt in crisis, een mens in nood te helpen. En stel je eens voor wat de gevolgen zijn als je een cliënt met ernstige klachten toch laat wachten en deze cliënt pleegt suïcide? Ook al is voorrang geven in sommige gevallen zeker te begrijpen, toch zorgt voorrang geven voor een conflict met de waarde gelijkheid. Want waar trek je de grens? Wanneer zijn de klachten ernstig genoeg om voorrang te geven ? En wie bepaalt dit? En hoe zit het met de cliënt die er misschien wel net zo slecht aan toe is, maar niet mondig genoeg is om eerder om hulp te vragen ?

Afspraken zorgverzekeraars

Een andere situatie die er toe leidt dat cliënten voorrang krijgen op de wachtlijst heeft met de afspraken met verzekeraars te maken. Met zorgverzekeraars worden in contracten afspraken gemaakt over het behalen van treeknormen en budgetten. Het is begrijpelijk dat dit gebeurt. GGZ instellingen moeten het hoofd boven water houden en verzekeraars stellen eisen. In de praktijk betekent dit dat het zo kan zijn dat mensen met verzekering A eerder aan de beurt zijn dan met verzekering B. Hier ontstaat wederom een conflict met de waarde gelijkheid. Feitelijk hebben beide personen dezelfde behoefte, maar worden ze anders behandeld.

Geen pasklaar antwoord

Beide beschreven situaties zorgen bij wel eens voor gepeins gedurende de dagelijkse werkzaamheden. En er zijn zeker geen duidelijke oplossingen of antwoorden voorhanden. Maar dat is tegelijkertijd het interessante van een dergelijk dilemma, er is namelijk geen pasklaar antwoord. Het is in mijn ogen het belangrijkste om hierover in dialoog te blijven met elkaar.

 

Marieke werkt met veel plezier als GZ-psycholoog bij Dokter Bosman Utrecht. Hier behandelt ze volwassenen met diverse problemen, zoals depressie, angst, ADHD en autisme.