In de online dossiers publiceren onze professionals interessante artikelen over hun expertise. Deze keer is het de beurt aan Moniek Coorn, Gezondheidszorgpsycholoog bij Dokter Bosman. Moniek legt uit wat hoogbegaafdheid is en waar je goed aan doet qua onderwijs.

Door Moniek Coorn

Begin november kwam de Belgische zeer hoogbegaafde Laurent in de media. Het wonderkind met een IQ van 145 zal al op zijn zesde naar de brugklas gaan. Hij heeft een grote interesse in beta-vakken en volgde afgelopen zomer een extra cursus aan de Amerikaanse Stanford University. Laurent past perfect binnen de theorie over hoogbegaafdheid van de Amerikaanse psycholoog Renzulli en de Duitse ontwikkelingspsycholoog Mönks.

Wonderkinderen

Laurent is niet het enige wonderkind dat ‘versneld’ zijn school heeft afgerond. Ook Erik van den Boom (bekend van de Wereld Draait Door) deed al op 13-jarige leeftijd eindexamen gymnasium. Hij sloeg op de basisschool een klas over en voltooide de eerste vier jaar van het gymnasium in één jaar. Ook won Erik de ‘Wynand Wijnenprijs 2011’ voor het beste VWO-profielwerkstuk. (Wikipedia, 2016).

“Hoogbegaafdheid is meer dan alleen een hoog IQ”

 
Je vraagt je misschien af; is dat wel goed, een kind zo vroeg naar de middelbare school? Krijgen ze geen sociale- en emotionele problemen? In dit blog antwoord op vragen als; wat is hoogbegaafdheid en waar doe je nu goed aan qua onderwijs? Versneld of via een onderwijsvorm speciaal voor hoogbegaafden?

Wanneer ben je hoogbegaafd?

In mijn werk merk ik dat terminologie vaak door elkaar wordt gehaald en soms ook verkeerd gehanteerd wordt. We spreken van hoogbegaafdheid als een kind een IQ van 130 of hoger heeft. Daarbij spelen doorzettingsvermogen en creativiteit een rol.

Hoogpresteerders en (hoog)begaafden

Dan heb je nog een verschil tussen hoogpresteerders en (hoog)begaafden. Dr. Bertie Kingore (2004) maakt grofweg onderscheid tussen een hoogpresterende-, een begaafde- en een creatieve leerling. Een hoogpresterende leerling kun je goed herkennen: haalt goede cijfers, heeft een goede werkhouding en is geliefd bij leraren en klasgenoten. Een hoogpresterende leerling kan ook een begaafde leerling zijn.

Een begaafde leerling is een leerling die bij een taak gaat nadenken wat hij of zij wil leren. Een begaafde leerling valt niet altijd op, dat komt omdat zijn of haar denkwijze niet passend is bij de onderwijsmethoden.

Tot slot heb je de creatieve leerling. Bij een creatieve leerling borrelen de ideeën tegelijkertijd op over wat er allemaal uitgezocht kan worden. Hierdoor gaan instructies en vragen vaak langs hem of haar heen. Kingore maakt dit onderscheid in de hoop dat er meer aandacht komt voor de verschillende leer- en denkstijlen.

Leer- en denkstijlen

De Amerikaanse onderzoeker Robert Sternberg maakt een driedeling in de denkprofielen, namelijk; analytisch denken, creatief denken en praktisch denken. De meeste mensen hebben voorkeur voor één van de denkstijlen of een combinatie van twee. Volgens Sternberg (2000) doen het onderwijs en veel van de intelligentietesten een groot beroep op de analytische vaardigheden. Het gaat vaak mis als kinderen niet worden begrepen in hun manier van denken.

Ook de Amerikaanse David Kolb en Ron Fry (1975) deden onderzoek naar het leerproces van kinderen. Ze onderscheiden vier fasen die van elkaar afhankelijk zijn, namelijk; ‘concreet ervaren’, ‘waarnemen en overdenken’, ‘abstracte begripsvorming’ en ‘actief experimenteren’. Kolb ziet ze als een cyclisch proces, maar ontdekte ook dat kinderen een voorkeur hadden voor de leerstijl waar ze toch al goed in waren. Kolb pleitte ervoor dat kinderen ook de minder sterke leerstijl gingen ontwikkelen.

“Ze leren niet omgaan met falen”

 
Tegenwoordig zeggen we dat een kind heeft ‘geleerd te leren’ als het alle vier de leerstijlen beheerst. Juist bij hoogbegaafde kinderen zie je vaak dat ze hierin minder uitgedaagd worden. Dat komt doordat ze nooit echt in lastige situaties terecht komen. Ze leren dan niet goed omgaan met falen. Maar kunnen ook geen strategieën bedenken die kunnen helpen bij tegenslagen. Met het gevolg dat het kind perfectionistisch wordt of niet op wil vallen (onderduiken/onderpresteren).

Hoogbegaafdheid en onderwijs

Omdat het steeds duidelijker werd dat hoogbegaafde kinderen op school onvoldoende uitgedaagd en gestimuleerd werden, is op initiatief van Jan Hendrikxis in 2007 de eerst Leonardo school geopend in Nederland. Een basisschool speciaal voor hoogbegaafde kinderen. Ze krijgen hier les op hun eigen niveau en er wordt rekening gehouden met hun speciale behoeftes. Ze krijgen op jonge leeftijd vaak al een extra vreemde taal, zoals Engels of Spaans. En er is meer ruimte voor vakken zoals sociale vaardigheden, denksport en muziek en dans.

Naast het Leonardo onderwijs kennen we ook andere initiatieven, zoals begaafdheidprofielscholen, excellentscholen en democratisch onderwijs. Deze initiatieven hebben allemaal hetzelfde doel; hoogbegaafde kinderen onderwijs bieden waarbij rekening wordt gehouden met het behoefte van het kind aan nieuwe kennis, verrijking en verdieping. En het herkennen van de kwetsbare kanten van het kind.

Versneld onderwijs of niet?

Maar waar doe je goed aan? Aan versnellen of een speciale school voor hoogbegaafde kinderen? Neem nou Laurent: hij heeft in drie jaar tijd de gehele basisschool doorlopen. Het landelijke informatiecentrum hoogbegaafdheid (LICH) vindt dat er grote risico’s zijn voor de emotionele ontwikkeling (RTL Nieuws, 2016). Terwijl er nationaal en internationaal genoeg wetenschappelijk bewijs is dat versnellen soms beter is. (o.a. Hoogeveen, Van Hell & Verhoeven, 2012).

“Versnellen is soms beter”

 
Lianne Hoogeveen van het centrum voor begaafdheidsonderzoek (CBO), heeft een instrument ontwikkeld om de wenselijkheid van versnellen in kaart te brengen. Hoogeveen waarschuwt wel (samen met anderen) dat bij versneld onderwijs ook aanpassingen gedaan moeten worden. Het is belangrijk om de individuele onderwijsbehoeften goed in kaart te brengen. Dat het kind voldoende metacognitieve vaardigheden (kennis van eigen kennis) ontwikkelt en leert omgaan met falen (artikel Talent, 26-03-2015).

Volgens de ouders van Laurent is hij echt toe aan de middelbare school. De tijd zal het leren of zijn emotionele ontwikkeling ook voldoende tot zijn recht komt. Met Erik van den Boom is het goedgekomen. Hij is sinds 2011 een succesvolle DJ en heeft diverse platen en een EP uitgebracht.

Geschreven op 1 december.

Moniek werkt sinds augustus 2009 bij Dokter Bosman. Ze is breed georiënteerd op diverse psychiatrische problemen en doet zowel diagnostiek als behandeling van de kinderen die aangemeld zijn bij Dokter Bosman.

Lees meer over Hoogbegaafdheid in ons Hoogbegaafdheid dossier.

Referenties:
Hoogeveen, L., Van Hell, J.G. & Verhoeven, L. (2012). Social-emotional characteristics of gifted accelerated and non-accelerated students in the Netherlands. British Journal of Educational Psychology, 82, 585–605
Kingore, B. ( 2004). High Achiever, Gifted Learner, Creative Learner. Understanding Our Gifted.
Kolb. D. A. and Fry, R. (1975) Toward an applied theory of experiential learning. in C. Cooper (ed.), Theories of Group Process, London: John Wiley.
RTL nieuws (2016). ‘Kind van 6 naar middelbare school? ‘Risico dat hij emotioneel instort’. Verkregen op 05-11-2016.
Sternberg, R. Teaching for successful Intelligence. Illinois: Skylight.
Talent (2015). Noodzaak van versnellen, tijdschrift talent, 26-03-2015.
Wikipedia 92016). Erik Arbores. Verkregen op 16-11-2016.
Wikipedia (2016). Leornardoschool. Verkregen op 05-11-2016.