Is ADHD een medisch probleem dat je kunt behandelen? Of is het normaal druk gedrag dat alleen in de huidige maatschappij als probleem wordt gezien? Of ligt de waarheid in het midden? De meeste kinderen en volwassenen met ADHD zal deze vraag een worst wezen. Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd, waarschijnlijk zelfs tien dingen tegelijk. Veel wetenschappers zijn echter al jaren zoet met de discussie. En zoals vaker gebeurt bij een academisch twistgesprek zijn er kampen ontstaan, die in de media vaak nog extra worden uitvergroot.

ADHD een hersenziekte of menselijke variatie?

Het ene kamp zegt dat ADHD een hersenziekte is en baseert zich daarbij op studies waarbij op groepsniveau kleine verschillen in de hersenen zijn gevonden tussen mensen met en zonder de classificatie ADHD en studies bij tweelingen waaruit zou blijken dat erfelijkheid een rol speelt. In het andere kamp zitten wetenschappers die zeggen dat de resultaten van de onderzoeken verkeerd geïnterpreteerd worden en dat we nog niets weten. ADHD is volgens hen geen stoornis maar een menselijke variatie die alleen in de huidige maatschappij als stoornis wordt gelabeld. Ze stellen dat ADHD druk gedrag is dat ontstaat door te veel prikkels, te grote klassen, te veel afleiding en te weinig rustpunten. Ze verwijten het andere kamp reïficatie, ook wel ‘verdinglijking’ of ‘tot ding maken’ van ADHD. Met als gevaar de indruk te wekken dat ADHD iets is waar een duidelijke medische oorzaak voor is, wat weer kan leiden tot stigmatisatie en onterechte cirkelredeneringen. Het gevaar van cirkelredeneringen is dat ze kunnen zorgen voor self fulfilling prophecies: ‘Ik kan niet stilzitten omdat ik ADHD heb’. Kortom door reïficatie wordt volgens hen voorbij gegaan aan de invloed van de omgeving. Ze pleiten er daarom voor dat ADHD als label zou moeten verdwijnen.

ADHD slechts naam groep gedragingen

Recent las ik een artikel waarin de titel van mijn eigen kinderboek over ADHD werd aangehaald als voorbeeld van reïficatie. De ondertitel van mijn boek is: ‘Ferry is zo snel als een Ferrari, want hij heeft ADHD’.  Dat is dus zo’n cirkelredenering. Dit heeft mij aan het denken gezet, want ik wil niet meedoen aan polarisatie van de discussie rond ADHD. Bij een herdruk zal ik dan ook de ondertitel en de inhoud van het boek kritisch herzien. Ik besef dat ADHD slechts een naam is die we voor een groep gedragingen hebben bedacht en dat we daarmee nog niets definitiefs weten over eventuele oorzaken. Tegelijkertijd zie ik ook dat veel mensen wel degelijk al die gedragingen hebben en dat juist de naamgeving van dat gedrag steun geeft en de ‘schuld’ bij die kinderen (en volwassenen) weghaalt en mogelijkheden creëert de omgeving aan te passen op juist dat kind. Dus mijn voorstel is: laten we het beste van twee werelden met elkaar verenigen.

Meer water en aandacht

When a flower doesn’t bloom, you fix the environment in which it grows, not the flower. Een prachtige metafoor die mooi laat zien dat we de omgeving moeten veranderen zodat kinderen met ADHD ook kunnen floreren. Als we meer water en aandacht geven, gaat de bloem beter groeien. Je zag dat duidelijk tijdens de lockdowns. Door corona maatregelen waren scholen soms verplicht om klassen te splitsen. Voor kinderen met de classificatie ADHD (en hun leerkrachten) was dat een verademing. Als we van de kleine klassen het nieuwe normaal zouden maken, zouden we het label ADHD op den duur wellicht zelfs los kunnen laten? Het is helaas niet realistisch te denken dat we op korte termijn kleine klassen hebben. Voorlopig dus nog onvoldoende water en aandacht.

Oprekken begrip ‘normaal’

Of zouden we kinderen tekort doen als we besluiten de classificatie ADHD niet meer te stellen? Het valt nu eenmaal niet te ontkennen dat er kinderen zijn die meer last hebben van de huidige omgeving dan andere. Kinderen die baat hebben bij meer water en aandacht of zelfs medicatie als meer water en aandacht niet afdoende is.
In de twintig jaar dat ik als psycholoog werk heb ik gezien dat heel veel kinderen zich in deze verzamelterm herkennen doordat ze meer dan gemiddeld moeite hebben zich te concentreren en hun lichamelijke onrust moeilijk kunnen kanaliseren. Een classificatie kan een meerwaarde hebben doordat een kind zichzelf leert te begrijpen en op meer begrip van anderen kan rekenen doordat de classificatie de kwetsbaarheid van het kind zichtbaar maakt. Tegelijk moeten we pleiten voor het oprekken van het begrip ‘normaal’, zodat we minder gedrag als stoornis hoeven te labelen. Helaas opent zo’n label momenteel nog bureaucratische deuren, hoe kwalijk ook dat daarvoor een classificatie nodig is. We moeten dus ook pleiten voor het terugdringen van deze belachelijke bureaucratie! Want hebben niet ALLE kinderen recht op voldoende water en aandacht?

Laten we samen de nuance zoeken

In een eerder blog deed ik al eens een oproep om geen ‘ruzie meer te maken’ over ADHD. Kinderen en volwassenen met deze classificatie schieten daar immers niets mee op. Ik zou die oproep graag herhalen. Laten we samen de nuance zoeken. Minder praten over voor of tegen, meer over hoe we kinderen kunnen helpen én de maatschappij aan kunnen passen. Het is te vroeg om het label ADHD overboord te gooien, want dan laten we veel kinderen in de steek. We kunnen wel alvast een voorzichtige revolutie starten: pleiten voor kleinere klassen en meer begrip. Het zou mooi zijn als ouders en leerkrachten een kind ook begrijpen zonder dat het een label heeft. 

Tirtsa Ehrlich, GZ-psycholoog bij Dokter Bosman schreef een aantal boeken over AD(H)D: Wonderlijke wazigheid. Uitleg, adviezen, tips en trucs over ADD voor jongeren en hun omgeving. ADDaisy of ADDavid. Voorlichtingsverhalen voor kinderen met ADD in de basisschoolleeftijd. Zo snel als een… Ferry is zo snel als een Ferrari, want hij heeft ADHD. En ze ontwikkelde psycho-educatie groepen voor kinderen met AD(H)D.

Lees meer over ADHD in ons ADHD dossier.