In de online dossiers publiceren onze professionals interessante artikelen over hun expertise. Moniek Coorn, Gezondheidszorgpsycholoog bij Dokter Bosman, blogt over hoogbegaafdheid en onderwijsadvies.

Door Moniek Coorn

Achtste groepers kiezen binnenkort voor een middelbare school. Qua niveau geeft de leraar/school een advies. In Nederland kennen we een onafhankelijk volgsysteem van Cito (het leerlingvolgsysteem) om naast observaties van de leraar ook systematisch de leerprestaties te volgen. Maar wat als je kind slecht scoort op die toetsen, terwijl je als ouders ziet wat hij thuis allemaal kan? Of als je kind een psychiatrische diagnose of faalangst heeft?

“Zodra het IQ bekend is, doet men voorzichtig uitspraken over wat je van het kind mag verwachten.”

 
Als ouder word je gerustgesteld dat men niet alleen naar ‘Cito-scores’ kijkt, maar ook naar het gedrag in de klas. Maar wat als je kind nét wat drukker of impulsiever is of juist ‘zebra-gedrag’ (niet willen opvallen) vertoont? Veel ouders kijken dan toch verder en vragen een intelligentieonderzoek aan. Ze hebben dan een onafhankelijk beeld van een psycholoog of orthopedagoog om toch hun kind naar de gewenste school/niveau te krijgen.

Intelligentie

Maar wat is intelligentie dan en hoe meet je dat? En wat als je kind een psychiatrische diagnose of faalangst heeft? Vooral die laatste vraag hoor ik als psycholoog vaak terug in mijn behandelkamer.

Intelligentie wordt gezien als het vermogen van het individu om doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te kunnen gaan. Het is een onderling samenhangend en onlosmakelijk geheel van alle aspecten die van belang zijn voor een effectieve aanpassing van het individu aan de omgeving. Intelligentie wordt gerelateerd aan het verbale IQ en performale IQ. Het verbale IQ meet alles wat betrekking heeft op woordenschat, taalgevoel en redeneringsvermogen (hier hoort ook rekenen bij). Het performale IQ geeft aan hoe groot het handelend vermogen is, zoals ruimtelijk inzicht, het plannen en de fijne motoriek.

Hoogbegaafd onderwijs

Een kind wordt tijdens de basisschool gemonitord/gevolgd. Dit wordt vastgelegd in een dossier en bij voorkeur in een ontwikkelingsperspectief. Zodra het IQ bekend is, doet men voorzichtig uitspraken over wat je van het kind mag verwachten. Dit gebeurt ook binnen de hulpverlening om te zien of een kind niet over- of ondervraagd wordt. Uit onderzoek blijkt dat IQ maar tussen de 40% tot 60% voorspellend is voor succes op school.

Ook andere factoren spelen een rol bij het functioneren op school. Het is niet altijd gezegd dat een kind zijn intellectuele capaciteiten optimaal benut in de klas, die in niets lijkt op de meer ideale testomgeving tijdens het IQ onderzoek. Of omgekeerd; dat een kind met een groot doorzettingsvermogen of stimulans daardoor meer kan laten zien op school dan tijdens IQ onderzoek.

Mijn kind heeft een diagnose

Maar wat als je kind erg druk, snel afgeleid, prikkelgevoelig, faalangstig is of enorm in details waarneemt? Hoe beïnvloedt dit het functioneren van je kind tijdens een intelligentietest? Het is een utopie om te zeggen dat dit nauwelijks invloed heeft op de testafname. Door het een-op-een afname karakter van de meeste intelligentietesten, wordt er gelukkig veel ondervangen. Denk aan een extra pauze of een loop momentje. Als er sprake is van uitval, kunnen zij gekoppeld worden aan observaties, zodat de uitkomst ook nog ingangen biedt voor het geven van handelingsgerichte adviezen. Dat neemt niet weg dat IQ-testen niet 100% vrij zijn van dergelijke factoren die een rol spelen.

Een kind met een gedragsstoornis

In Nederland hechten we naast het leerlingvolgsysteem, ook veel waarde aan intelligentieonderzoek. Is dit wel terecht als we dit relateren aan schoolprestaties? Onderzoek toont aan dat kinderen met bijvoorbeeld ADHD of autisme vaak lager scoren bij een IQ test dan dat ze daadwerkelijk kunnen. Diverse onderzoeken tonen aan dat deze kinderen onderpresteren op school

“Voorzichtigheid is geboden bij kinderen waar de ontwikkeling toch wat anders verloopt.”

 
Vooral bij kinderen met autisme is nog weinig onderzocht wat de relatie is tussen het meten van IQ, schools presteren en het hebben van een diagnose. Het kan zijn dat daar nog veel lagere percentages voorspellend vermogen wordt gevonden voor het presteren op school.

IQ testen

Nederland kent meerdere IQ-testen, waarvan de WISC-III NL het meest wordt gebruikt. Terecht? Je hebt namelijk ook de RAKIT-2, de SON-testen of de NIO (populair is in het onderwijs). Elke test heeft zijn voor- en nadelen en elke behandelaar/instelling heeft zijn voorkeuren. Daarom speculeert men steeds meer om modellen over intelligentie en cognitieve vaardigheden te combineren.

Eigenlijk is er niet één IQ als je uitgaat van één specifieke IQ test. Net zomin dat je uitspraak moet doen op basis van één toets. Vele factoren spelen een rol bij het functioneren op school. Het leerlingvolgsysteem en ontwikkelingsperspectief zijn een goede opstap. Voorzichtigheid is geboden bij kinderen waar de ontwikkeling toch wat anders verloopt. Daarom is het belangrijk dat er meer duidelijkheid komt in hoeverre de intelligentietesten van nu ook daadwerkelijk voorspellend zijn voor de prestaties op school. En dan hebben we het vooral over kinderen waarbij er sprake is van psychiatrische problematiek.

Geschreven op 15 maart

Moniek werkt sinds augustus 2009 bij Dokter Bosman. Ze is breed georiënteerd op diverse psychiatrische problemen en doet zowel diagnostiek als behandeling van de kinderen die aangemeld zijn bij Dokter Bosman.

Lees meer over Hoogbegaafdheid in ons Hoogbegaafdheid dossier.