De meeste patiënten waren gediagnosticeerd met een milde tot ernstige depressie. Primaire uitkomstmaten waren werkzaamheid – dat wil zeggen het aantal patiënten bij wie depressieve symptomen met minstens de helft verminderden over een periode van acht weken – en de mate waarin antidepressiva werden verdragen.

Uitkomst onderzoek

Alle 21 onderzochte antidepressiva bleken effectiever dan placebo, en slechts één middel werd slechter verdragen dan een placebo: clomipramine. Directe vergelijking van middelen (zogeheten head-to-head vergelijking) liet zien dat zeven antidepressiva – agomelatine, amitriptyline, escitalopram, mirtazapine, paroxetine, venlafaxine en vortioxetine – het effectiefst waren; fluoxetine, fluvoxamine, reboxetine en trazodon deden het het minst goed.

Eerste of tweede depressie

Volgens de auteurs zijn de bevindingen relevant voor de behandeling van volwassenen met een eerste of tweede depressieve episode; patiënten die doorgaans in eerste instantie door de huisarts worden gezien. Cipriani e.a. tekenen daarbij nadrukkelijk aan dat hun meta-analyse zich beperkt tot een achttal weken, en dat de resultaten dus niets zeggen over langduriger gebruik van antidepressiva.

Effectiviteit anti-depressiva

Een van de coauteurs, de befaamde epidemioloog John Ioannidis (Stanford Universiteit), merkt in een toelichting op dat er internationaal veel debat is over de effectiviteit en tolerantie van antidepressiva. ‘Deze studie levert de best beschikbare kennis om farmacologische behandeling van acute depressie bij volwassenen op te baseren’, aldus de epidemioloog. Twee commentatoren, de psychiaters Sagar Parikh en Sidney Kennedy, beamen dat in The Lancet: het feit dat de studie aantoont dat antidepressiva over het geheel genomen superieur zijn aan placebo’s geeft zowel patiënten als artsen zekerheid over de werkzaamheid van de behandeling, vinden ze.

Rol omgeving belangrijk

Psychiater Christiaan Vinkers (UMC Utrecht Hersencentrum, en coauteur van Even slikken, de zin en onzin van antidepressiva) voegt daaraan toe dat de ‘goed uitgevoerde studie’ bovendien de uitkomsten bevestigt van eerder onderzoek, waaronder een meta-analyse uit 2009, ook van Cipriani e.a. Vinkers: ‘Opnieuw blijkt dat antidepressiva weliswaar helpen om een depressie te behandelen, maar zonder dat de effectiviteit overdreven moet worden – ze werken ook vaak niet. Er moet ook altijd gekeken worden naar wat de rol is van stress, omgeving, slaap en lichamelijke aandoeningen, om die factoren zo nodig eerst aan te pakken. Ook psychotherapie speelt een belangrijke rol in de behandeling. En bij een lichtere depressie ligt het echt niet voor de hand om antidepressiva voor te schrijven.’

Vraag blijft bij wie werkt anti-depressiva

De grote vraag die ook deze studie van Cipriani e.a. volgens hem niet beantwoordt, is bij wie antidepressiva wel en niet werken: ‘Op dit moment is niet te voorspellen wie er baat heeft bij antidepressiva, laat staan dat we weten welk antidepressivum precies nodig is. Omdat patiënten zo verschillend reageren, zou dat wel wenselijk zijn. Nu is het helaas toch een kwestie van trial-and-error. We moeten toe naar het individu: kunnen we voorspellen of patiënt A met een depressie baat heeft bij antidepressiva of juist niet?’

Bron: Medisch Contact, Comparative efficacy and acceptability of 21 antidepressant drugs for the acute treatment of adults with major depressive disorder: a systematic review and network meta-analysis